تکفیری‌های کت‌‌شلواری(2)؛ فتح‌الله گولن؛ شاگرد بی‌وفای سعید نورسی

یادداشتی در مورد ریشه های فکری جریان گولن و رابطه آن با جریان نورچی ها که در تاریخ 23 اسفند 1392 در خبرگزاری تسنیم منتشر شد. (البته طی مصاحبه های اخیری که با کارشناسان ترکیه ای انجام داده ام اطلاعات جدیدی به دست آورده ام که بعدها منتشر می کنم)

....

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کشور ترکیه چند ماهی است که گرفتار بحرانی سیاسی اجتماعی موسوم به درگیری اردوغان و فتح الله گولن و یا حزب عدالت و توسعه و جماعت گولن است که این بحران توانسته است تا لایه های زیرین قدرت در این کشور را به جنبش درآورد. دلیل این حجم تاثیرگذاری را باید بیش از آن که در سیاسی بودن قضیه دانست باید در ریشه های فکری، عقیدتی آن جستجو کرد. از این رو در این نوشتار به طور اجمال به بررسی عقبه فکری جریان گولن و خلاصه ای از دیدگاه‌های او پرداخته می‌شود.

برای فهم دقیق موضوع فتح‌الله گولن لاجرم باید ابتدا به تاریخ جریان نور و نورجی ها و سپس کیستی گولن پرداخته شود و سپس اشاره‌ای به حوادث اخیر شود.

بدیع الزمان

سعید نورسی (1878 – 1960) که اکنون بیشتر با لقب بدیع الزمان نورسی شناخته می‌شود از جمله شخصیت‌های تاثیر گذار ترکیه در اوایل دوران جمهوری بود که با نگاشتن مجموعه کتاب‌ها، یادداشت‌ها، نامه‌ها و ارائه سخنرانی‌هایی که به بازداشت و تبعید وی انجامید توانست با ایجاد جریانی در برابر موج لائیسیته و کمونیسمی که توسط دولت آتاترک ایجاد شده بود در حد خود مقاومت کند. این مجموعه آثار او، اکنون با عنوان دوره 13 جلدی رسائل نور شناخته می‌شود.

نورسی توانست در زمان حیات خود با ایجاد شبکه‌ای از شاگردان اندیشه‌های خود را در جغرافیایی گسترده منتشر کند، به طوری که در سال‌های نخست جمهوریت که فعالیت‌های دینی با محدودیت‌های فروانی روبرو بود رسائل نور نورسی به صورت دست نویس و فرد به فرد در محدوده وسیعی توسط همین شاگردان پخش شد. با توجه به جو خفقان دیکتاتوری که در آن دوره حاکم بوده است شاگردان او در خانه‌های تیمی جمع شده و به بازخوانی و بازنویسی گفتارها و نوشتارهای استاد خود می‌پرداختند.

با گذشت زمان و پس از مرگ او این خانه‌های تیمی که دیگر با نام «درسخانه» شناخته می‌شدند و در آن ها افراد به فراگیری اندیشه‌های «استاد» مشغول بودند توسط شاگردان او – که تقدس بسیار بالایی هم به اندیشه‌ها و گفتارهای استاد داده بودند – دوام یافتند. درسخانه‌ها که با گذشت زمان تقلیدی آمیخته از زاویه‌ها و تکیه‌های علویان و صوفیان شده بود دارای سطح بندی و طبقه بندی افراد شد. با در گذشت نورسی یک مساله به وجود آمده بود و آن این که آیا شاگردان نورسی پس از او بر سر میراث استادشان توافق کامل خواهند داشت؟

نورسی با توجه به نبوغ بالای خود به استثنای سال های نخست تحصیلش در کودکی هیچ گاه استاد نداشت – بر اساس آن چه مشهور است- و از این رو امکان تبار شناسی اندیشه‌های او به صورت سنتی و رایج وجود ندارد. همین امر نیز سبب شد تا شاگردان او آموزه‌های استادشان را با تاثیرپذیری از تمایلات شخصی خود به تفسیر بنشینند. بدین صورت گروه «طلاب نور» و یا ”نورجیان» که در زمان خود نورسی تشکیل شده بود، تحت عنوانی واحد اما معنون‌های متعدد بر ادامه راه استاد کمر بستند.

فتح الله گولن

گولن در ابتدا واعظ و خطیبی بیش نبود که با گذر زمان و تاثیرگذاری سخنانش توانست توجه جمعیت ترکیه را به خود جلب کند. او که خود را رهرو گفتمان و اندیشه‌های نورسی می‌دانست با بهره گیری از شیوه درسخانه فعالیت‌های جدی خود را آغاز کرد. او درسخانه‌ها را به جوانان اختصاص داد و با گذر زمان دست به تاسیس موسسات آموزشی در ترکیه پرداخت. با توجه به هزینه بالای زندگی و تحصیل در ترکیه این درسخانه‌ها و پس از آن موسسات آموزشی که با مبلغ بسیار کمتری در مقایسه با سایر موسسات و خوابگاه‌ها به ارائه خدمات می‌پرداختند رونق گرفت و به این ترتیب آن چه که امروز به «جنبش گولن» شناخته می‌شود، ایجاد شد.

گمانه زنی در مورد تعداد افرادی که امروزه با این حرکت و جنبش همکاراند متفاوت است، اما چند صد هزار تا 4 میلیون نفر به عنوان همکاران این پروژه بزرگ بین المللی ذکر شده است. افراد همکار در این بنیاد عمدتا دانش آموزان، معلمان، تجار، روزنامه نگاران و افراد تحصیل کرده در زمینه‌های مختلف هستند. جنبش گولن شامل مدارس، دانشگاه‌ها، موسسه‌های حرفه‌ای و کاری و حتی ایستگاه‌های رادیویی و تلویزیونی است.

با رونق این درسخانه و موسسات آموزشی گولن که همواره در مورد تامین مالی و میزان درجه نفوذ آن در کشورهای مختلف جهان شبهه‌های جدی وجود داشته – مشهور است که در برخی از کشورهای تازه تاسیس جماهیر شوروی سابق این مدارس و درسخانه ها پیش از سفارت ترکیه تاسیس شدند- این جنبش دارای قدرت اجتماعی قابل توجهی در سطح جامعه ترکیه شد و روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه وضعیت جدیدی برای جنبش گولن که با نام جماعت گولن شناخته می‌شوند فراهم آورد. به این ترتیب این جریان با مقوله سیاست نیز به شدت درگیر شده و شروع به رسوخ در درون نهادهای حکومتی که اکنون به دست دوستان هم جهت افتاده بود، کرد.

چندی پیش که فتح الله گولن به عنوان یکی از 100 شخصیت‌ تاثیرگذار جهان معرفی شد؛ در پروفایل مربوط به گولن که توسط استیفن کینزر متخصص مسائل ترکیه که پیش‌تر کتاب مشهور «Crescent and Star: Between Two Worlds» (هلال و ستاره: ترکیه در میان دو جهان) از او منتشر شده است، از گولن به عنوان رهبر دینی موثر نام می‌برد. او در این معرفی درباره گولن می نویسد: او که اکنون در پنسیلوانیا ساکن بوده و از چشم‌ها دور است در سراسر جهان تعداد فراوانی از انسان‌ها را نسبت به خود علاقه‌مند کرده است.

او می افزاید: مدارس گولن در بیش از 140 کشور دنیا فعال هستند. پزشکان فراوانی که نسبت به او علاقه‌مند هستند در حوادث طبیعی بدون هیچ اجرتی به خدمت‌رسانی مشغول می شوند. اما در عین حال گولن فردی اسرار آلود است. او در کشور خود ترکیه بر دولت، ارتش و پلیس توسط تربیت شده‌هایش از تاثیرگذاری فراوانی برخوردار است. این مسئله نیز از طرفی باعث می‌شود که او شبیه به عروسکی دیده شود و حتی در میان ترک‌هایی که دوستدار او هستند هم جایگاهش کاهش یابد. با این حال گولن همچنان معروف‌ترین چهره اسلام اعتدالی در جهان است.

این افزایش قدرت و اقدامات حکومتی و سیاسی باعث شد تا سایر هم قطاران گولن که با او بر سر «استاد نورسی» هم عقیده بودند به مخالفت با او پرداخته او را متهم به عدول از اصول گفتمان استاد که دوری از سیاست و سیاسیون بود متهم کنند.

با دقت در نوع تعاملات حزب حاکم ترکیه و جماعت گولن می‌توان به این نتیجه رسید که جماعت خود را موظف به تربیت نیروی انسانی مطمئن برای حزب و انجام فعالیت‌های میدانی در سطح ملی و بین المللی برای افزایش نفوذ دولت ترکیه و در مقابل حزب حاکم نیز خود را موظف به تامین شرایط اداری و ساختاری لازم برای این افراد و جماعت می‌داند. شاید بتوان ساختمان حزب عدالت و توسعه و درسخانه گولن را که در میدان «قیزیل آی» آنکارا در کنار هم و در همسایگی هم هستند را نمادی برای این تعامل و همراهی متقابل دانست. سربازانی که از ساختمان حزب حاکم محافظت می‌کنند عملا محافظان درسخانه نیز محسوب می‌شوند و کسانی که در مقابل مقر حزب عدالت و توسعه تجمع اعتراضی می‌کنند در واقع در برابر درسخانه گولن هم تجمع کرده اند.

این جنبش دارای جراید مختلف از جمله روزنامه‌ها، مجله‌ها و نیز شبکه‌های تلویزیونی متعدد و هم چنین شرکت‌های تجاری و مؤسسات خیریه فراوانی است. از این گذشته، این جنبش در بسیاری از کشورهای جهان، مراکز فرهنگی تاسیس کرده و نشست‌ها و همایش‌های سالانه منظمی از سوی این جنبش در انگلیس، اتحادیه اروپا و امریکا برگزار می‌شود.

فتح‌الله گولن بر آن است که آمریکا و مجموعه غرب، اکنون به قدرت‌های جهانی‌ای تبدیل شده‌اند که چاره‌ای جز همکاری با آنها وجود ندارد. او قفقاز و جمهوری‌های آسیای مرکزی و بالکان را حوزه حیاتی ترکیه می‌شمارد، چرا که در این کشورها، جمعیت قابل توجهی از ترک زبانان اگر چه با گویش‌های متفاوت زندگی می‌کنند. لذا وی معتقد است: اگر روزی قرار باشد که ترکیه جایگاه گذشته خود را - همانند دوره عثمانی ـ بازیابد و به یکی از مهمترین کشورهای جهان تبدیل شود، باید در میان ترک‌های دیگر کشورها نفوذ خود را بگستراند.

اختلاف

اما از آبان ماه سال 1392 (نوامبر 2013) اتفاقاتی به وقوع پیوست که نشان می‌داد حزب حاکم و جریان گولن دیگر توانایی لازم برای تحمل هم را از دست داده‌اند. نخست جرقه این اختلافات در ممنوعیت فعالیت آموزشگاه‌های تحصیلی جماعت از سوی دولت بود. اگرچه افشاگری‌ها در مورد گولن چند ماه پیش‌تر از این اختلافات در اروپا – خصوصا آلمان که مرکز تجمع ترک‌ها در اروپا و از جمله کانون‌های فعالیتی جریان گولن در اروپا است-  آغاز شده بود، اما با اوج گیری اختلافات گولن و اردوغان و چراغ سبز حکومت برای افشاگری عناصر رسانه‌ای مخالف گولن در کشور حجم وسیعی از مقالات، سخنرانی‌ها و برنامه‌های تلویزیونی در مورد جریان گولن و شخصیت او منتشر و پخش شد. این هجمه تا به حدی بود که شخص فتح‌الله گولن پس از سال‌ها مجبور شد تا تن به مصاحبه تلویزیونی داده و به حملات رقیب پاسخ دهد.