Nüvə anlaşması İranı hara aparacaq - Şərqə, yoxsa?..

مصاحبه روزنامه "یئنی مساوات" جمهوری آذربایجان با من در موضوع تاثیر توافق هسته ای وین بر سیاست داخلی ایران. این مصاحبه روز 24 ژوئیه 2015 در صفحه 8 این روزنامه و سایت آن منتشر شد.

İranlı analitik Məsud Sədr hesab edir ki, bu anlaşma ilə ölkənin qarşıdakı 10 illik siyasət binasının kərpicləri kəsilməyə başlayıb...

İranla “altılıq” ölkələri arasında nüvə anlaşması İslam Respublikasında siyasi və hərbi dairələrdə birmənalı qarşılanmadı. Ali dini lider bu prosesə dəstək versə də, anlaşmadakı bəzi müddəalar, xüsusən də raket mərkəzlərinin təftişə açılması hərbi dairələrin etirazına səbəb olub. Bir neçə gün əvvəl SEPAH-ın komandiri İbrahim Cəfəri bu müddəanın İran üçün “qırmızı xətt” olduğunu və raket mərkəzlərinin təftişinə icazə verməyəcəklərini açıq şəkildə bəyan edib.

Bundan başqa, İranın ABŞ-la yaxınlaşmadan sonra Yaxın Şərq siyasətində dəyişikliyin olacağı ilə bağlı iddialar da ortaya atılıb. Doğrudur, bu cür iddialar təkzib olunur. İranlı jurnalist, siyasi prosesləri tədqiq edən araşdırmaçı Məsud Sədr deyir ki, İranla “altılıq” ölkələri arasında anlaşma yeni imkanlar yaratması və ən əsası, sülh gətirməsi baxımından İran xalqı üçün əvəzedilməz hadisədir. Ancaq onun sözlərinə görə, bu anlaşma ölkə daxilində siyasi qüvvələr arasında ciddi fikir ayrılıqlarına da səbəb olub. 

İran insanı xatırlayır ki, 80 il əvvəl Rusiya və Britaniya İran dövlətinə xəbər vermədən bu ölkəni öz aralarında bölürdü, yaxud 60 il öncə ABŞ kəşfiyyatı bir gecədə İranın ən çox sevilən baş nazirini devirirdi və hətta 40 il əvvəl İran şahı ABŞ prezidenti qarşısında necə müti davranırdı: "Bu tarixi təcrübələri yaddaşında saxlayan bir xalq əlbəttə ki, indi öz təmsilçilərini masanın bir tərəfində və dünyanın 6 gücünü masanın o biri tərəfində görəndə müəyyən dərəcədə sevinib və hətta güvənir. Ona görədir ki, bu 12 ildə müxtəlif siyasi cərəyanlar iqtidara gəlsələr də ən gərgin vaxtlarda belə müzakirə prosesinə qarşı pozitiv mövqedən yanaşıblar. H. Ruhanı isə seçki kampaniyalarında bu çıxılmaz və sonu olmayan bir dalanda dayanan məsələni çözəcəyinə söz verib və hakimiyyətinin ilk aylarından bu işə əmək sərf etdi".

Ancaq yazarın sözlərinə görə, Həsən Ruhaninin müxalifləri onu və komandasını nüvə anlaşması üçün həddən artıq can atdığına və anlaşma əldə edilmək üçün ölkənin imicinə zərər verə biləcək addımlar atacağına görə tənqid edirdi: “Bu tənqidlər Cenevrə anlaşması ilə ən pik həddinə gəlib çıxdı və müxalifət o anlaşmanı ”nüvə xolokostu" adlandırdı. Tənqidlərin ikinci dalğası Lozanna bəyannaməsində baş verdi. Bu dəfə də müxalifət sərt tənqidlərlə çıxış etdi. Əsas problem atom məsələsindən əlavə İranın raketləri, Suriya, Yəmən və “Hizbullah” məsələsi kimi mövzuların da müzakirələrdə Qərb təmsilçiləri tərəfindən hallandırılması idi. Bu iki tənqid dalğasını nəzərə alsaq, son anlaşmaya qarşı çox az və daha yumşaq tənqidlərin şahidi olduq. Bu da onu göstərir ki, bu anlaşma müxalifətin gözlədiyi qədər də faciəvi deyilmiş və Ruhani hökuməti müxalifətin səsini çıxarmayacağı dərəcədə müsbət bir anlaşma əldə edə bilib. Bu arada İslahatçılar cinahı - iqtidar yandaşları - böyük bir kampaniya başlayaraq, bu anlaşmanı tamam bir zəfər kimi qələmə verib, dövlətin nailiyyətli siyasətlərinin açıq göstəricisi kimi göstərirlər. Amma qarşı tərəf, yəni müxalifət bu anlaşmanı bəlkə son nöqtəsini qoyacaq bir prosesin başlanğıcı kimi görür. Müxalifət hər dəfə ABŞ və Avropa İttifaqının İrana qarşı bu anlaşmanı etibardan sala biləcək addımlar ata biləcəyini nəzərə alaraq hələ kamil bir nailiyyət yoxdur, deyə şənliyə səbəb görmür".

M.Sədr deyir ki, nüvə anlaşmaları ilə bağlı fikir ayrılıqları anlaşmanın özündən çox onun haşiyələri ilə bağlıdır. Jurnalistin sözlərinə görə, indi əsas mövzu Amerikanın İranın ballistik raketləri ilə bağlı qərarlarıdır: “Baxmayaraq ki, müzakirə heyəti ”biz ancaq atom məsələsi ilə bağlı müzakirə aparırıq" deyirdi, amma “bu raketlər atom bombası daşıya bilər” deyə Amerika bu məsələni tez-tez gündəmə gətirir. Ondan əlavə, İranın bəzi hərbi hissələrində ola biləcək monitorinqlər də fikir ayrılığını dərinləşdirib. İran dəfələrlə deyib ki, öz müdafiə gücünü müzakirə mövzusu görmür və heç kimin bu mövzularda müzakirə aparmaq səlahiyyəti yoxdur. Bunu nəzərə alaraq BMT TŞ-nin dünənki (iki gün əvvəlki - K.) qərarında olan bu məsələlərlə bağlı bəndləri İran tərəfi qəbul etmədiyini bildirib. Bu gün isə müzakirələrin əsas himayəçilərindən biri və İran xarici siyasətinin qara cəbhəsi kimi tanınan Əliəkbər Vilayəti açıqcasına “biz istədiyimiz vaxt, lazımi silahı istehsal etmək haqqına malikik” dedi. SEPAH-ın baş komandiri isə bu məsələ ilə bağlı 2 gün əvvəl təkid etmişdi. İndilikdə əsas problemlər bu sahədədir. Amma fikir ayrılıqlarının ölkə daxilində dərinləşib, siyasi gərginlik yaratmasına inanmıram. Ona görə ki, istər iqtidar, istərsə də müxalifət bu məsələlərdə o qədər də fərqli düşünmürlər və bu sahənin “qırmızı xətt” olduğunu danışırlar. İndi əsas məsələ budur ki, bu anlaşma bir proje idi və indi, yaxud ən uzağı 9 ay içində bitəcək, yoxsa İranla ABŞ arasında müxtəlif mövzuların müzakirəsi üçün bir prosesin başlanmasına səbəb olacaq? İki tərəf - iqtidar və müxalifət - açıqcasına söyləməsələr də, pərdə arxasında beyinləri məşğul edən mövzu hazırda budur".

Müəllifin fikrincə, anlaşma İranın bölgə siyasətinə təsir etməyəcək: “İranın xarici siyasətini iki qola ayırmaq olar. Birincisi, dəyişilməz təməl yaxud strateji əlaqələr, məsələn, ”Hizbullah", Suriya, İraqın ərazi bütövlüyü və müqavimət qrupları ilə əlaqələr. Bu qrupdan olan əlaqələr siyasi cinahların və dövlətlərin dəyişməsi ilə heç dəyişmir. Bunun əyani nümunəsini Suriya məsələsində gördük. Ruhani dövlətinin Suriya siyasəti Əhmədinejadın siyasətindən o qədər də fərqlənmir. Amma bir də taktiki olan və dəyişilə biləcək əlaqələr var. Bu arada Rusiya, Çin, Hindistan və məsələn, Cənubi Amerika ölkələri ilə olan əlaqələrdir. Bura qədər İrana qarşı olan sanksiyalarından əsas fayda götürən ölkələr Rusiya və Çin olub ki, indi bu sanksiyaların aradan qaldırılması ilə və Avropa şirkətlərinin İrana qayıtması ilə təbii ki, bu iki ölkənin yerləri İranın siyasi iqtisadiyyatında dəyişəcək. Bu günlər alman şirkətlərinin İrana səfərinə şahidik, gələn həftələrdə isə başqa ölkələrdən olan şirkətlərin gəlməsini gözləmək olar. Bu arada Fars körfəzi ölkələri də təsirlənəcək. İranın daxili siyasətində Anqlo-sakson, yaxud Qərbi Avropaya meylli qollar daha da güclənəcək.

Amma nəzərdən qaçırılmayacaq bir məqam var. O isə budur ki, İran iqtisadiyyatı Türkiyənin Ərdoğan dönəmində alışdığı “sıcak para” deyilən xarici sərmayələrdən asılı olacaqmı, yoxsa yox? Qısa müddətdə bu “sıcak paralar” ölkə iqtisadiyyatına müsbət təsir etsə də - xüsusilə 5-6 illik ağır sanksiyalar altında olan İran iqtisadiyyatı kimi - uzun müddət davam etdikdə ölkənin bütün sahələrdə siyasətlərini dəyişdirmək gücünə malik ola bilir. Demək, xarici sərmayəyə dayanan güclü iqtisadiyyat ölkə siyasətinin zəif cəhətinə səbəb olur. İndi əsas məsələ budur: İran regionda uzunmüddətli sıfır problem səviyyəsinə gəlib çatacaqmı? 

Məncə, bu xəmir hələ bundan da artıq su istəyəcək. Region, xüsusilə ərəb ölkələri o qədər ağır və sürətli dəyişikliklərə məruz qalıb ki, İranın bu dəyişikliklərə qarşı mövqeyindən rahatlıqla danışmaq olmur. Diqqətə almalıyıq ki, bu proqnozlar hamısı son anlaşmanın istənilən yolda irəliləməsi şərti ilə bağlıdır və bu proses dayanarsa yaxud yolundan azarsa, heç nə olmamış kimi bir duruma düşə bilərik".

M.Sədrə görə, gələn il baş verəcək hadisələr İranda həm anlaşmanın gələcək taleyi, həm də siyasi proseslərin axarını müəyyən edəcək: “Avropanın İranın 80 milyonluq bazarı, fabrik-zavodlar inşa etmək üçün təhlükəsiz və əlverişli şəraiti, Rusiyaya qarşı sanksiyalardan yaranmış problemləri və gələcəkdə qaz və neftlə Avropa enerji probleminin həllində rus qazının qarşısında olan alternativliyi Avropa üçün bu məsələnin həllini maraqlı edir. Başqa tərəfdən isə İranın daxili siyasətində hər şey bu anlaşmaya bağlanıb desək, yanılmarıq. 8 ay sonra İranda çox önəmli parlament seçkiləri olacaq və əlbəttə, ondan bir neçə ay sonra isə prezident seçkiləri. Bu seçkilərin taleyinə bu anlaşma böyük miqyasda təsir edə bilər. Belə demək olar ki, İranın gələn 10 illik siyasət binasının kərpicləri anlaşma günündən kəsilməyə başlayıb”.

لینک اصلی مطلب:
http://musavat.com/news/siyaset/nuve-anlashmasi-irani-hara-aparacaq-sherqe-yoxsa_280703.html